lipiec 2014

Woda jest kluczowym dla ludzkości zasobem naturalnym, źródłem i czynnikiem wzrostu gospodarczego i dobrobytu. Woda jest również zasadniczym elementem naturalnych ekosystemów i regulacji klimatu. Spojrzenie Wspólnot Europejskich na gospodarkę wodną oraz na wodę i jej jakość zmieniło się w 2000 r. po ustanowieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej. Jej głównym celem jest ochrona wód dla przyszłych pokoleń. Celem operacyjnym jest osiągniecie do 2015 roku dobrego stanu wód, czyli stanu jak najmniej zakłóconego działalnością człowieka.

Nadrzędne cele strategiczne polityki wodnej UE, skupiają się przede wszystkim na:

• osiągnięciu i utrzymaniu dobrego stanu oraz potencjału wód a także związanych z nimi ekosystemów,
• zapewnieniu dostępu do zasobów wodnych dla zaspokojenia potrzeb ludności, środowiska naturalnego oraz społecznie i ekonomicznie uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki,
• ograniczeniu negatywnych skutków powodzi i suszy oraz minimalizowaniu ryzyka wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych,
• wdrożeniu systemu zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi i gospodarowania wodami.

Dyrektywa Wodna zobowiązuje do prowadzenia takiej polityki wodnej, która zapewni ludziom dostęp do czystej wody pitnej po rozsądnej cenie, która umożliwi rozwój gospodarczy i społeczny przy równoczesnym poszanowaniu potrzeb środowiska naturalnego. Zgodnie z art. 1 Ustawy Prawo wodne gospodarowanie wodami powinno być prowadzone z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, z uwzględnieniem ich ilości i jakości oraz prowadzone w taki sposób, aby nie dopuścić do wystąpienia możliwego do uniknięcia pogorszenia ekologicznych funkcji wód oraz pogorszenia stanu ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio zależnych od wód. Natomiast zgodnie z art. 2 Ustawy zarządzanie zasobami wodnymi służyć powinno zaspokajaniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska.

Konieczność kontynuowania reform w zakresie gospodarki wodnej w Polsce wymaga integracji istniejących dokumentów, planów, polityk i programów, przede wszystkim zaś wymusza zmiany w instrumentach prawnych i ich dostosowanie do wytycznych KE. W chwili obecnej zapisy polskiego prawodawstwa dotyczące gospodarki wodnej są w wielu aspektach korygowane i doprecyzowywane. Ważnym elementem staje się też reforma gospodarki wodnej.

Nowa struktura organów administracji publicznej ma służyć oddzieleniu kompetencji w zakresie inwestycji w gospodarce wodnej oraz utrzymania mienia Skarbu Państwa związanego z gospodarką wodną (zarządy dorzeczy); od administrowania i planowania (urzędy gospodarki wodnej regionów wodnych).

Projektowane zmiany w aktach prawnych związanych z gospodarką ściekową pozwolą na wyposażenie aglomeracji zgodnie z planowanymi zmianami tj.:

• zapewnienie oczyszczania ścieków z podwyższonym standardem usuwania biogenów w aglomeracjach powyżej 10 000 RLM; 
• stosowanie podwyższonego usuwania biogenów na wszystkich oczyszczalniach ścieków w aglomeracjach, powyżej 10 000 RLM.

Zgodnie z przyjętym ustawodawstwem zakłada się, że efekt ekologiczny uzyskany na terenie aglomeracji zostanie spełniony przez aglomerację zgodnie z dyrektywą, jeżeli: 

• wyposażenie aglomeracji w oczyszczalnię ścieków komunalnych spełnia wymagania art. 5.2 dyrektywy,
• wydajność oczyszczalni ścieków odpowiada ładunkowi generowanemu przez całą aglomerację,
• sieć kanalizacyjna pokrywa prawie 100% obszaru aglomeracji, a tylko w wyjątkowych szczegółowo uzasadnionych przypadkach ma zastosowanie indywidualnych systemów oczyszczania ścieków zapewniających taki sam poziom ochrony środowiska, jaki przewiduje się dla ścieków komunalnych odprowadzanych do systemu zbierania.

Spełnienie jednoczesne powyższych wymagań świadczy o osiągnięciu przez aglomerację efektu ekologicznego. Niedotrzymanie zapisanych w Traktacie Akcesyjnym zobowiązań Polski w zakresie wdrażania dyrektywy 91/271/EWG może wiązać się z nałożeniem na Polskę sankcji po 2015 roku, w postaci: ewentualnych kary UE, podwyższonych opłaty oraz kary za szczególne korzystanie z wód, problemy finansowe przedsiębiorstw, podwyższenie przez usługodawcę taryf za usługi kanalizacyjne, trudności z uzyskaniem pozwoleń wodnoprawnych na odprowadzanie ścieków komunalnych.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach od wielu już lat stara się wspomagać realizację wytycznych ujętych m.in. w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Ustawowym celem realizowanej przez Fundusz pomocy finansowej jest wspieranie działań mających za zadanie m.in. ochronę zasobów wodnych oraz właściwą gospodarkę wodną.

Od momentu powstania Fundusz wspiera projekty związane z budową i modernizacją sieci kanalizacji zbiorczych i oczyszczalni komunalnych zapewniających odpowiedni poziom oczyszczania ścieków. W pierwszej kolejności dofinansowywane są sieci kanalizacji sanitarnej i oczyszczalnie ujęte w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. W przypadku, gdy nie możliwa jest budowa kanalizacji Fundusz wspiera realizowane przez gminy programy budowy przydomowych oczyszczalni ścieków, jako alternatywne sposoby rozwiązania problemów związanych z uporządkowaniem gospodarki ściekowej.

Dofinansowaniem objęte są również:

• obiekty i urządzenia zwiększające bezpieczeństwo przeciwpowodziowe,
• budowa i modernizacja zbiorników małej retencji,
• uzupełnienie w sprzęt przeciwpowodziowy,
• usuwanie skutków powodzi w urządzeniach wodnych, brzegach rzek i potoków oraz urządzeniach ochrony środowiska,
• wspieranie inwestycji hydroenergetycznych poprawiających bezpieczeństwo przeciwpowodziowe.

Ponadto Fundusz dofinansowuje zadania z zakresu:

• wymiany odcinków sieci wodociągowych azbestowo-cementowych i ołowianych,
• wymiany zdegradowanych sieci wodociągowych, w których występują znaczne straty wody,
• zaopatrzenia w wodę do celów pitnych obszarów wiejskich,
• modernizacji stacji uzdatniania wody w celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw wody pitnej w przypadku niewłaściwej jakości wody,
• budowy i modernizacji obiektów gospodarki osadowej w zakresie przeróbki osadów ściekowych w oczyszczalniach ścieków.

Tylko w ostatnich czterech latach udzielona pomoc przez WFOŚiGW w Katowicach w zakresie finansowania zwrotnego z zakresu ochrony wód wyniosła prawie 400 mln zł. Natomiast zakres finansowania bezzwrotnego w tym kierunku sięgał blisko 100 mln zł. W zakresie gospodarki wodnej fundusz wydatkował ponad 50 mln zł na pomoc zwrotną oraz na pomoc bezzwrotną około 60 mln zł. Finansowanie zwrotne dotyczyło przede wszystkim zadań z zakresu budowy kanalizacji sanitarnej, oczyszczalni ścieków oraz systemów odprowadzania ścieków. Pomoc bezzwrotną skierowano głównie na realizacje zadań związanych z profilaktyką przeciwpowodziową oraz usuwaniem szkód powodziowych.

Tabela nr 1 Pomoc udzielona przez WFOŚiGW w Katowicach na dofinansowanie zadań w latach 2010-2013.

Bezpośrednią miarą wspieranych działań są efekty rzeczowe i ekologiczne związane z realizacją inwestycji. Na przestrzeni ostatnich pięciu lat wskaźniki pokazane w Tab.2 obrazują przede wszystkim tendencje w zakresie realizacji inwestycji związanych z budową kanalizacji sanitarnej, co niewątpliwie wynika ze zbliżającego się roku 2015, który został wyznaczony jako rok graniczy do wypełnienia zobowiązań akcesyjnych.

Przy budowie kanalizacji sanitarnej obrazowym miernikiem jest ilość wykonanych podłączeń do budynków ukazujący rzeczywiste ilości posesji, z których odprowadzane będą ścieki, a tym samym określający ilości odprowadzanych do oczyszczenia ścieków. Natomiast w zakresie zadań dotyczących budowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków takim miernikiem jest przepustowość tych oczyszczalni. W zadaniach dofinansowywanych z zakresu gospodarki wodnej miernikami efektów są przede wszystkim wartość rezerwy powodziowej oraz wprowadzona w 2013 roku ilość osób objętych środkami ochrony przeciwpowodziowej.

Tabela nr 2 Wykaz podstawowych wskaźników efektów z umów zawartych w latach 2009-2013.

W ramach umów zawartych w 2013 roku zaplanowana została realizacja:

- z zakresu ochrony wód:

• 309 km kanalizacji sanitarnej,
• 9,7 km kanalizacji deszczowej,
• 86 szt. przepompowni ścieków,
• 288 szt. przydomowych oczyszczalni ścieków,
• 5.383 szt. podłączeń do kanalizacji,
• 3 oczyszczalni ścieków o łącznej przepustowości 18.700 m3/d,
• 10 modernizacji oczyszczalni ścieków o łącznej przepustowości 97.229 m3/d.

- z zakresu gospodarki wodnej:

• 39,8 km sieci wodociągowej (w tym wymiana 7,8 km sieci wodociągowych z azbestocementu),
• 552 szt. przyłączy wodociągowych,
• 3 stacji uzdatniania wody o wydajności 23.700 m3/d,
• 1 ujęcia wody o wydajności 1.500 m3/d,
• regulacji koryt rzek i potoków na długości 4.016,5 km,
• 2 zbiorników przeciwpowodziowych o pojemności 15.445 m3,
• odbudowy urządzeń infrastruktury technicznej w ramach usuwania szkód powodziowych w Gminie Lelów i Lipie,
• 1 kompletu systemu monitorująco-kontrolnego,
• zakupu sprzętu przeciwpowodziowego.

W latach 2010-2013 do najważniejszych inwestycji z zakresu ochrony wód należały m.in. zadania z założonymi efektami pn.:

• Budowa biologiczno-mechanicznej oczyszczalni ścieków dla aglomeracji Ożarowice realizowanej w ramach projektu kluczowego: Infrastruktura około lotniskowa Międzynarodowego Portu Lotniczego Katowice w Pyrzowicach – gospodarka wodnościekowa. Beneficjentem środków Funduszu jest Gmina Mierzęcice. Celem inwestycji jest budowa mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków o przepustowości Qśrd 2.500 m3/d, zlokalizowanej w gminie Ożarowice. Oczyszczalnia przejmie ścieki z terenu aglomeracji Ożarowice, składającej się z miejscowości gmin Ożarowice i Mierzęcice oraz sołectwa Brynica w gminie Miasteczko Śląskie. Jednocześnie gmina Mierzęcice przystąpiła do budowy 55 km kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i 13 km rurociągów tłocznych oraz 16 sztuk przepompowni. Ścieki z 1.020 posesji odprowadzane będą do budowanej oczyszczalni.
• Budowa kanalizacji wraz z przepompowniami dla Gminy Ożarowice w ramach projektu kluczowego: Infrastruktura okołolotniskowa Międzynarodowego Portu Lotniczego Katowice w Pyrzowicach – gospodarka wodno-ściekowa realizowane przez Gminę Ożarowice. Zadanie przewiduje wybudowanie 53,9 km kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i 18,1 km rurociągów tłocznych oraz 28 sztuk przepompowni. Ścieki z 1.391 posesji odprowadzane będą do budowanej oczyszczalni ścieków w Ożarowicach.
• Budowa kanalizacji w Gminie Łaziska Górne - inwestycja realizowana przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o.o. w Łaziskach Górnych. W ramach zadania wybudowane zostaną 2 przepompownie ścieków i ponad 20 km sieci a ścieki z 432 podłączeń do budynków w ilości około 472,2 m3/d, odprowadzane będą do oczyszczalni ścieków "Wschód" w Łaziskach Górnych. Oczyszczalnia ta będzie zmodernizowana w ramach przedmiotowej inwestycji, tak aby finalnie osiągnąć przepustowość na poziomie 3 040 m3/d (maksymalna przepustowość 4 240 m3/d).
• Budowa kanalizacji sanitarnej w Brzezinach Nowych, Brzezinach Kolonia, Sobuczynie i Wrzosowej. W ramach zadania Gmina Poczesna wybuduje sieć kanalizacji sanitarnej o całkowitej długości ponad 32 km oraz 5 przepompowni ścieków. Ścieki z 700 podłączeń do budynków w ilości około 380 m3/d oczyszczane będą w oczyszczalni ścieków w Częstochowie.
• Ochrona wód zbiornika wody pitnej dla aglomeracji Górnego Śląska poprzez budowę systemu oczyszczania ścieków w Gminie Chybie - etap I zadanie 2 - Gmina Chybie kontynuuje modernizację oczyszczalni ścieków w Chybiu, która zostanie doposażona w drugi bioreaktor. Wybudowana zostanie również sieć kanalizacji sanitarnej o łącznej długości blisko 31 km wraz z 7 przepompowniami sieciowymi i 35 przydomowymi. Ścieki z 580 podłączeń do budynków w ilości około 190 m3/d oczyszczane będą w rozbudowanej oczyszczalni ścieków w Chybiu.
• Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków Centrum w Dąbrowie Górniczej - inwestycja realizowana przez Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Dąbrowie Górniczej dostosuje oczyszczalnię CENTRUM w Dąbrowie Górniczej do przyjęcia zwiększonej ilości ścieków pochodzących z rozbudowywanej sieci kanalizacji sanitarnej na terenie miasta. Przepustowość zmodernizowanej mechaniczno-biologicznej oczyszczalni wyniesie 24.973 m3/d.
• Kanalizacja sanitarna wraz z oczyszczalnią ścieków w Gminie Gierałtowice - Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Przyszowicach realizuje budowę 87,2 km sieci kanalizacji sanitarnej, 28 przepompowni oraz oczyszczalni o przepustowości 1.819,7 m3/d.
• Ochrona zbiornika wody pitnej Dziećkowice poprzez budowę kanalizacji sanitarnej dla Miasta Imielin - etap II (obszar 2) - przedsięwzięcie realizuje Gmina Imielin poprzez budowę 33,7 km kanalizacji sanitarnej z 1 przepompownią oraz 500 podłączeń do budynków.
• Modernizacja i rozbudowa systemu kanalizacyjnego miasta Jaworzna -faza I - zadanie realizowane przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Jaworzno obejmuje budowę: 86 km kanalizacji sanitarnej z 2.705 podłączeniami do budynków, 13 przepompowniami oraz budowę 4,6 km sieci wodociągowej wraz ze Stacją Uzdatniania Wody o przepustowości 10.000 m3/d,

Do najważniejszych inwestycji z zakresu gospodarki wodnej, należały m.in. zadania pn.:

• Budowa stacji uzdatniania wody na ujęciu wody w Zbrosławicach - zadanie realizowane przez Gminę Zbrosławice ma na celu wykonanie na bazie istniejącego ujęcia nowej stacji uzdatniania wody. Decyzją Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Bytomiu z 17.09.2010 roku w związku z wykryciem skażenia tri i tetrachloroetenu, ujęcie zostało wyłączone z eksploatacji. W wyniku realizacji zadania powstanie nowa stacja uzdatniania wydajności 1.500 [m3/d] oparta o metodę usuwania tri i tetrachloroetenu w procesie desorpcji.
• Przebudowa wodociągu Dzibice - Dobrogoszczyce - w ramach zadania Gmina Kroczyce wybuduje sieć wodociągową o długości 7 560,0 mb oraz 228 przyłączy wodociągowych (201 przepięć i 27 nowych) o długości 5 020,0 mb.
• Wymiana sieci wodociągowej azbestocementowej na sieć wodociągową z PE-HD w miejscowości Drogomyśl - etap II - inwestycja jest realizowana przez Wodociągi Ziemi Cieszyńskiej. W ramach zadania wybudowana zostanie sieć wodociągowa o całkowitej długości 6 168,5 mb oraz 81 przyłączy wodociągowych o długości 1 562,5 mb.
• Budowa lewostronnego obwałowania rzeki Odry w km 63+300-66+500 wraz z budowlami na dł. 2,2 km w gm. Rudnik-etap III – inwestorem budowy 2 km wału rzeki Odry jest Województwo Śląskie.
• Budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego w miejscowości Krzanowice, gmina Krzanowice, powiat raciborski – zadanie realizowane przez Województwo Śląskie ma na celu budowę suchego zbiornika retencyjnego o pojemności 418.512 m3.
• Budowa wodociągu w Górkach Wielkich - etap II – w ramach inwestycji realizowanej przez Gminę Brenna zostanie wybudowana sieć wodociągowa o długości 14,8 km wraz z 254 przyłączami i 2 zbiornikami wody pitnej o łącznej pojemności 200 m3.

Ewaluacja i zmiana potrzeb środowiskowych powoduje, że Fundusz ustala nowe priorytety w obszarach ochrony wód i gospodarki wodnej związane m.in. z zastosowaniem odnawialnych źródeł energii w gospodarce wodnej (wsparcie inwestycji hydroenergetycznych mających istotne znaczenie dla poprawy bezpieczeństwa przeciwpowodziowego) oraz poprawą jakości wód powierzchniowych i podziemnych (budowa i modernizacja obiektów gospodarki osadowej w zakresie przeróbki osadów ściekowych w oczyszczalniach ścieków ujętych w Krajowych Programie Oczyszczania Ścieków), a także zwiększeniem możliwości dostępu do wody pitnej (budowa lub modernizacja urządzeń w celu zapewnienia dostaw wody pitnej w przypadku niewystarczającej ilości wody).

Fundusz stara się więc nie tylko realizować bieżące cele i priorytety, ale także wychodzić o krok naprzód wobec nowych wyzwań w zakresie ochrony wód i gospodarki wodnej.

Zgodnie z założeniami projektów rozporządzeń na perspektywę finansową UE na lata 2014-2020 wymogi odnośnie do uwzględniania horyzontalnych polityk środowiskowych zostały znacznie podwyższone w stosunku do obecnego okresu.

Nowe wyzwania będą związane z kwestiami takimi jak pełne wdrożenie Ramowej Dyrektywy Wodnej, uwzględnienie kwestii dotyczących jakości powietrza oraz działań związanych z adaptacją do zmian klimatu w ramach realizacji projektów.

W latach 2014-2020 nadal będzie konieczna kontynuacja obecnie prowadzonych działań zmierzających do skutecznego wypełnienia zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego i z przyjętych dyrektyw unijnych. Kontynuacja ta odnosi się do działań realizowanych na poziomie krajowym oraz regionalnym.

Zgodnie z projektem rozporządzenia ogólnego dla funduszy unijnych na lata 2014-2020, uruchomienie środków UE będzie uzależnione od spełnienia wymogów warunkowości ex ante, tj. zapewnienia określonych warunków wyjściowych - w dużej mierze o charakterze legislacyjnym - umożliwiających efektywną realizację programów współfinansowanych ze środków europejskich. 

Konieczność zapewnienia środków własnych na inwestycje finansowane z funduszy UE, może stanowić potencjalną przeszkodę w skorzystaniu ze wsparcia w ramach POIiŚ 2014-2020. Dzięki krajowemu systemowi funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, możliwe będzie zniwelowanie w znacznym stopniu niekorzystnej sytuacji budżetowej gmin przez wsparcie ich środkami funduszy. Należy pamiętać, że pieniądz pochodzący z systemu Funduszy jest korzystniejszy od oferty instytucji komercyjnych i odgrywa istotną rolę we wdrażaniu projektów UE już w latach 2007-2013. 

Jednocześnie obowiązek współfinansowania przez fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej projektów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych oraz działań realizowanych z udziałem środków pochodzących z Unii Europejskiej niepodlegających zwrotowi jest wpisany w ustawę Prawo ochrony środowiska, w ramach art. 400a.

Krystian Smuda

Zespół Gospodarki Wodnej i Ochrony Wód